پوسیدگی دندان چیست ؟
پوسیدگی دندان وضعیتی است که در آن ساختار دندان تخریب شده و منجر به تغییر رنگ دندان و به دنبال آن سوراخ شدن دندان و بروز درد می شود.
پوسیدگی دندان اغلب از فواصل بین دندانها آغاز میشود یعنی جایی که دندانها با هم تماس دارند و توسط مسواک قابل تمیز کردن نیست ؛ همچنین سطوح جونده دندانها خصوصاً در اطفال دارای شیارهای عمیقی است و بسیار مستعد پوسیدگی می باشد.
علت ایجاد پوسیدگی دندان چیست ؟
بروز پوسیدگی دندان به سه عامل بستگی دارد:
۱- میکروب های پوسیدگی زا
۲- دفاع میزبان که در اینجا منظور مقاومت ساختار دندان یا جنس دندان است.
۳- بهداشت دهان
میکروب های پوسیدگی زا از قند موجود در باقیمانده غذای روی دندان استفاده کرده و نوعی پسماند اسیدی تولید می کند. اسید مینای سطحی دندان را در خود حل نموده و حفرات ریزی در سطح دندان ایجاد می شود. در صورت عدم رعایت بهداشت دهان ( مسواک و نخ دندان) این حفرات عمیق می شود و انجام خدمات دندانپزشکی ضرورت پیدا میکند.
احتمالاً شنیده اید که بعضی از افراد در مسواک زدن کوتاهی می کنند ولی دندانهای سالمی دارند. علت این مسئله به همان دو عامل اول برمیگردد که تحت کنترل ما نیست؛ در برخی افراد تجمع باکتری پوسیدگی زا کمتر بوده و توسط باکتریهای طبیعی موجود در دهان مهار می شود یا جنس دندانها بهتر است؛ اینجاست که توجه به عامل سوم یعنی بهداشت دهان اهمیت پیدا می‌کند یعنی کسانی که ریسک پوسیدگی زایی بیشتری دارند باید در مسواک زدن و استفاده از نخ دندان اهتمام بیشتری بورزند.
هدف از مسواک زدن، زدودن پلاک میکروبی از سطح دندان است؛ وگرنه قطعات بزرگ مواد غذایی با حرکات لب و گونه و یک آبکشی ساده به راحتی پاک می شود.
نخ دندان در واقع کار مسواک را کامل می‌کند و سطوح بین دندانی را تمیز می‌کند.
پلاک دندانی چیست؟
پلاک دندانی Dental Plaque یک لایه نازک حاوی پروتئین های بزاق، باکتریها و گلبولهای سفید مرده است که روی سطح دندان را می‌پوشاند.
چه موقع باید به دندانپزشک مراجعه کرد؟
توصیه می شود معاینات دوره ای دندانپزشکی هر ۶ ماه تا یکسال انجام شود. دندانپزشک با معاینه بالینی به وجود پوسیدگی پی برده و برای تشخیص عمق پوسیدگی درخواست رادیوگرافی می کند. در برخی موارد پوسیدگی بدون رادیوگرافی قابل تشخیص نمی باشد.
درمان پوسیدگی دندان
اگر پوسیدگی دندان در حد مینا دندان باشد، با روشهای پیشگیرانه مانند فلوراید تراپی و فیشور سیلانت ( در اطفال ) قابل درمان است.
پر کردن دندان
اگر پوسیدگی دندان خیلی عمیق نباشد و عصب دندان را درگیر نکرده باشد ، بخش پوسیده برداشته شده و توسط مواد ترمیمی جایگزین می‌شود به همین دلیل به پر کردن دندان اصطلاحاً ترمیم گفته می‌شود.
عصب کُشی یا عصب کِشی
در صورتیکه پوسیدگی دندان خیلی عمیق باشد و فضای داخلی و مرکزی دندان که محل قرار گرفتن اعصاب و عروق است را درگیر کرده باشد ، دندان نیاز به درمان پیچیده تری پیدا می‌کند. در واقع هیچ کدام از اصطلاحات فوق درست نیست چون ما نه عصب را می کُشیم ، نه می کِشیم بلکه بافت نرم موجود در ناحیه مرکزی تاج و ریشه دندان را تخلیه نموده و پس از شستشوی مداوم با مواد ضد عفونی کننده ، آنرا با موادی که به همین منظور ساخته شده پر می‌کنیم. به این پروسه درمانی، درمان کانال ریشه Root Canal Therapy یا به اختصار درمان ریشه (روت کانال) می گویند.
چه دندان‌هایی نیاز به درمان ریشه یا روت کانال دارند؟
خیلی اوقات بیماران به هنگام مراجعه به دندانپزشک عنوان می کنند که دندان آنها سالم بوده ولی یکدفعه، هنگام جویدن غذا دیواره آن شکست. در معاینه کلینیکی و رادیوگرافی مشخص می شود پوسیدگی به عصب رسیده؛ از طرفی بیمار احساس درد ندارد و فقط از وجود سوراخ و احیاناً گیر غذا شکایت دارد. اکنون سؤال اینجا است: آیا چنین دندانی نیاز به درمان ریشه دارد و اساساً چرا این دندان درد نگرفته است؟
پاسخ این سؤال اینست که:
اساساً احساس درد توسط بیمار، اولاً بستگی به سرعت پیشرفت پوسیدگی دارد؛ بدینگونه که هر چه سرعت پوسیدگی بیشتر باشد احساس درد بیشتر است و بنابراین در پوسیدگی های مزمن احساس درد کمتر می‌باشد. ثانیاً آستانه تحریک عصب در افراد مختلف متفاوت است؛ یعنی افراد مختلف با عوامل دردناک یکسان ، به یک اندازه تحریک نشده و بنابراین پاسخ متفاوتی نشان می‌دهند.
همانگونه که قبلاً گفتیم، میکروبها در ایجاد پوسیدگی دندان نقش مهمی دارند. در مواقعی که پوسیدگی به عصب رسیده، در واقع ما نفوذ میکروب به داخل ریشه دندان را داریم و اگر بدون انجام درمان ریشه، دندان را پر کنیم، میکروبها به فعالیت خود در داخل دندان ادامه داده و نهایتاً بیمار با درد و عفونت بر می‌گردد.
بنابراین صرف نبودن درد دلیل بر عدم نیاز به درمان ریشه نیست. بسیاری از موارد دیده شده که پوسیدگی نه تنها به عصب رسیده بلکه از محدوده ریشه دندان عبور کرده و به بافت‌های اطراف دندان رسیده و منجر به ایجاد یک ضایعه در اطراف ریشه دندان شده که در رادیوگرافی قابل مشاهده است ولی بیمار هنوز دردی احساس نکرده و چه بسا بعضی از این دندانها قابل نگهداری نباشد. بنابراین مراجعه به موقع به دندانپزشک می‌تواند از بروز چنین مشکلاتی جلوگیری کرده، به حفظ دندان کمک کند.
از طرف مقابل هر نوع درد دندانی نیاز به درمان ریشه یا روت کانال ندارد. مثلاً تحلیل یا عقب نشینی لثه باعث می‌شود که محل اتصال تاج به ریشه دندان که بسیار تحلیل پذیر است، به محیط دهان باز شود و منجر به حساسیت دندان شود. همچنین سایش های ناحیه طوق دندان که در اثر فشار زیاد مسواک ایجاد می‌شود و همینطور ترک‌های ریز سطح دندان که معمولاً در اثر خوردن غذاهای گرم و سرد به دنبال هم ایجاد می‌شود ، خود می‌تواند باعث حساسیت دندان شده و به صورت درد بروز کند؛ بنابراین تشخیص و طرح ریزی درمان مناسب را به دندانپزشک خود بسپارید.
آیا عصب کشی درد دارد؟
خیر؛ دندانپزشک حاذق با انجام یک بی‌حسی دقیق درمان ریشه بدون درد را برای شما انجام خواهد داد.
حتی در موارد التهاب شدید دندانی میتوان با انجام بی حسی های تکمیلی درمانی راحت و بدون درد انجام داد.
چرا دندانی که درد نداشته پس از عصب کشی دچار درد می‌شود ؟
قبل از هر پاسخی باید عنوان کنیم که این یک امر طبیعی است. دندانی که تحت درمان ریشه یا روت کانال قرار می‌گیرد، ممکن است درجاتی از التهاب و درد را نشان دهد؛ این درد معمولاً خفیف است. توصیه می‌شود بلافاصله پس از درمان یعنی قبل از بر طرف شدن بی‌حسی، یک قرص ضد درد و التهاب، مصرف شود. اکثر افراد با خوردن این یک وعده دارو دیگر دردی را تجربه نخواهند کرد ولی در برخی موارد دندان درمان شده شرایط خاصی دارد که می‌تواند درجات بیشتری از التهاب و درد را به بیمار تحمیل کند و نیاز به مصرف ضد درد و آنتی بیوتیک ( چرک خشک کن) باشد؛ مثلاً در دندانهای چند ریشه و دارای کانالهای عصبی باریک که به سختی قابل نفوذ است، این احتمال بیشتر است.
چرا دندانی که قبلاً عصب کشی شده دوباره درد می‌گیرد؟
این سؤال ذهن خیلی از افراد را درگیر کرده که چطور می شود دندانی که دیگر عصب ندارد، پس از چند سال دوباره دوار درد می‌شود.
در پاسخ باید گفت که درست است که خود دندان، عصب ندارد ولی بافتهای نگهدارنده دور دندان که بدون عصب نیست. همانطور که میدانید دندان دارای چند دیواره یا سطح است. احتمال اینکه یک دندان از سطوح مختلف خود دچار پوسیدگی مجدد شود وجود دارد و زمانی که این پوسیدگی به محدوده مرکزی دندان می‌رسد، میکروبها مجدداً به داخل ریشه نفوذ کرده و به بافت‌های اطراف دندان می رسد و ایجاد درد و تورم می‌کند.

نویسنده : دکتر زهره اصغر پور متخصص درمان ریشه